Onder de Gloeilamp

In De Liefde van Jo Faro (1946), geschreven in 1939, is de treurige levensgeschiedenis verteld van Jan van Bracht, die in 1913 een kousenfabriekje in Geldrop begon, financieel geholpen door de familie Faro. Deze middenstandsfamilie verarmt in de wereldoorlog; de nieuwe notabelen (oorlogswinstmakers) hebben de macht verworven. ”De Familie Faro zag de oorlog niet als winstkans”.(26) In Gloeilampstad regeren lieden als Karelsen en Van Babbelen (27). Over Van Babbelen wordt gezegd: “Dat de sigarenmaaksters hem uitscholden voor ‘hoerejager’ en de sigarenmakers zijn vrouw voor hoer-als-een-paard, nou-ja, zoo’n volk wist niet, wat menschen als Van Babbelen toekwam, die hielden toch maar een paar duizend Jan Boezeroens aan de vreet”.(28) Van de andere kant: Van Babberen wordt ook het sieraad van de stad genoemd. En over Karelsen, de God van Gloeilampstad: “Alle arbeiders, alle neringdoenden, heel Gloeilamptstad bad de litanie mee:
Karelsen, groot-kapitaal, help ons….
Karelsen, macht van Gloeilampstad, zegen ons…
Karelsen, klapper met de zweep, vergeet ons niet….
Karelsen, sleutel van het paradijs, trap ons naar de werkloozensteun”.(29)

Van Opbroek, akkountant, geassocieerd met Mr. Margarien, steelt op wettige wijze (namelijk met notariële akte) allerlei kleinere zaakjes. Ook de fabriek van Jan van Bracht kaapt hij af. Onder meer door de fiskus wordt Jan in grote moeilijkheden gebracht: de administratie van zijn fabriek is primitief. Zijn vrouw verwacht het zesde kind. Jan heeft een verhouding met de knappe Jo Faro, die zwanger geworden is. “ Inderdaad viel het Van Opbroek niet moeilijk Jan van Bracht te bedwelmen”.(30) Van Opbroek zal de ekonomisch-administratieve gang van zaken gaan behartigen van de fabriek. De technisch-praktische leiding heeft Jan. Ook de schrijver Van Rijn wordt door Van Opbroek bedrogen. Van Rijn lijdt grote armoede: zijn vrouw en twee zoons zijn langdurig ziek. Opneming van deze zieken in het Geeldorpse ziekenhuis wordt geweigerd omdat hij Van Rijn is, en omdat Van Rijn geen geld heeft. Overal klopt Van Rijn vergeefs aan om financiële ondersteuning. Deze martelgang is goed beschreven. Het verhaal wordt soms onderbroken door fragmenten uit de preken van Pater Petrus die de moderne tijd in een adem “verheidenscht en verjoodscht noemt” . Hij voegt daaraan toe: “ Als ik zeg ‘verjoodscht’, dan denk ik daarbij niet aan de Israëliet Mozes of Sally bij u in de buurt. Ik denk aan geestelijke en moreele verworvenheden. Kom nu ook niet voor den dag met het dooddoenerspraatje: ‘Christus was toch ook een Jood?’ Vooreerst heeft dat er niets mee te maken. Maar tweedens: Was Christus een Jood? Christus was niet, Christus is. Was Christus als mensch een jood? Hij werd dan toch door de Joden, opgeruid door hun priesters, als een misdadiger gekruisigd! Het gaat dus niet aan, Hem, den uitgestootene, nu met de Joden te vereenzelvigen. Heeft Hij de Joodsche leer verkondigd, de Joodsche kerk gesticht?” (31) Deze antisemitische taal heeft in de roman geen funktie. 
Misschien heeft een bepaalde gebeurtenis uit Maas’ verleden hem tot dergelijke taal verleid (32).  In deze preek klinkt ook een fascistisch toontje door: “ Het begin moet niet zijn, het volk op te voeden, maar er moet begonnen worden met de opvoeding van de leiders , de bestuurders, in de politiek, in de groote zaken. Van hen gaat het bederf uit…” (33)
De moeilijkheden om Jan van Bracht worden alsmaar groter. Van Opbroek komt met het plan een nieuwe fabriek in Limburg te stichten. Jan heeft het bedrijf door alle moeilijkheden niet meer in zijn macht. “De bevalling van Jo Faro in de kliniek van de Vroedvrouwenschool te Heerlen, was voorspoedig verlopen, maar het kindje had slechts enige dagen kunnen leven.

Het lied geen leed na”. (34) Als Jo weer in verwachting is, laat ze in Amsterdam abortus plegen. In Zuid-Limburg ontstaan in verband met de nieuwe fabriek allerlei moeilijkheden, maar Van Opbroek en Mr. Margarien weten die “op te lossen”. Tenslotte wordt de ZuidLimburgse fabriek toch gelikwideerd, maar Van Opbroek oppert het plan in Geldrop een nieuwe fabriek te bouwen en stelt voor er een N.V. van te maken. De vrouw van Jan van Bracht brengt het zevende kind ter wereld. Ze sterft op dezelfde dag als de vrouw van Van Rijn. (35)
Op zekere dag wordt Van Bracht in zijn “eigen” fabriek door Van Opbroek ontslagen wegens het verduisteren van duizend kilo garens. “In het welbegrepen belang van de N.V. mocht hij geen minuut langer in zijn functie gehandhaafd worden. “(36) “Jan van Bracht zag zich op straat gezet door de sluwe manipulaties van de aartsschurk.”(37) Jan vindt een idealistisch advokaat (38) en wordt door zijn broer en schoonzus, die acht kinderen hebben, prachtig bijgestaan. Jo Faro wordt door haar familie naar een Limburgs huis voor gevallen meisjes gebracht in afwachting van een goed huwelijk; ze verblijft daarna ook in een klooster in Beieren, waar Jan haar eveneens weet te vinden. Jo’s gedwongen huwelijk wordt gesloten met Freddy Katers, zoon van een in de oorlog rijk geworden sjacheraar. De schrijver Van Rijn schrijft enige cirkulaires voor Jan Van Bracht, onder andere: “Een Gloeilampstadsche bandiet”, “De gestolen kousenfabriek te Geeldorp”,”Aandeelhouders-vergadering der dassenfabriek of het Krankzinnigmakend geheim der 69 aandelen.” Maar: “De publieke opinie liet Van Bracht in zijn ellende stikken.”(39) Jo woont in een landhuis in Utrecht; Jan – eens door Jo bemind- zit “met zijn kinderen in de modder van ellende”.(40) Tenslotte gaat Jan naar Jo. Hij wordt niet binnengelaten. Een toegestoken tientje verscheurt hij: “Smerige hoer! Dat was de slotacte van de tragi-comische liefdesgeschiedenis tusschen Jo Faro en Jan van Bracht”.(41) Op een late winteravond wordt Jan in Gloeilampstad gevonden, bewusteloos van ellende, kou, honger, een bedelaar.

Bron: http://www.bureaupubliciteit.nl/0aHermanMaascompleet.pdf 
Op de  site http://www.bureaupubliciteit.nl staat een uitgebreide analyse van het literiaire werk van H.H.J. Maas. Ook alle tegenwerking van o.a. Gerard Knuvelder wordt beschreven,  Knuvelder die bewust het werk van Maas in zijn Handboek tot de Geschiedenis der Nederlandse Letterkunde niet opneemt.


26. De Liefde van Jo Faro, Laren 1946, p.28
27. Voor een beter begrip van deze roman geef ik enige schuilnamen met erachter de werkelijke naam:  Karelsen = Philips;  Mr. Margarien = Mr. Jurgens;  Van Babbelen = Van Abbe;  Pietje Lood = P. Staal; Gloeilampenstad = Eindhoven; Geeldorp = Geldrop;
Kraaienweerd=Valkenswaard; J. van Bracht=J. van Bree; Van Rijn = Maas.
28 p.43
29.p.44
30.p.106
31.p.144
32. Zie hs. IV, noot 4
33.p.145
34.p.146
35. De vrouw van Maas stierf op 17 februari 1948
36.p.178
37.p.179
38. Mr.H.H.J. Maas, met wie Herman Maas de dokumenten voor deze roman bestudeerde.
39.p.207
40.p.208
41.p.214.